Symposia/Congressen
Congres Verlies & Veerkracht
Datum: Maandag 23 maart 2009
Tijd: 08.45 - 17.00 uur
Locatie: De Eenhoorn/Amersfoort
Voor wie: Van docent tot leidinggevende in het primair en voortgezet onderwijs
Congres Verlies & Veerkracht
Verlies is onlosmakelijk verbonden met het leven…
Bij verlies wordt de natuurlijke veerkracht die kinderen en jongeren hebben danig op de proef gesteld. Zeker wanneer het ene verlies het andere opvolgt. Ouders gaan scheiden waardoor er verhuisd moet worden, een deel van de familie keert zich van het gezin af. Vader overlijdt plotseling, er komt minder geld binnen en moeder raakt door de gebeurtenissen in een depressie. Enerzijds zijn jonge mensen kwetsbaar en kunnen ze diep geraakt worden door een afscheid, anderzijds is er vaak bewondering voor hun veerkracht.
Maar hoe ga je daar nu als leerkracht of mentor mee om? Verdrietige kinderen en jongeren maken vaak de redder in ons los, terwijl er niets te redden valt. Omgaan met verlies is de taak van het kind of de jongere zelf, je kunt die taak niet overnemen. Je kunt er wel bij blijven en tot steun zijn, met lege handen, maar met heel je hart. Als kinderen en jongeren in staat zijn de hulpbronnen om hen heen in te zetten en zich kunnen aanpassen aan de veranderde en bedreigende omstandigheden, dan is er sprake van veerkracht. Naast bedreiging biedt verlies ook uitdaging en kunnen jonge mensen ondanks, of misschien wel dankzij, hun verlies als mens groeien. Niet zonder pijn overigens, dat gaat niet.
Als leerkracht en/of als mentor is onze belangrijkste opdracht die pijn van de leerling te verduren, die niet weg te nemen of er voor weg te lopen. Dan kunnen we werkelijk van betekenis zijn.
Dit congres richt zich op kinderen en jongeren met verlieservaringen, in alle vormen van onderwijs, en verkent de mogelijkheden om de veerkracht in en rondom de betreffende leerling(en) te mobiliseren.
Dr. Riet Fiddelaers -Jaspers is deze dag hoofdinleider (www.rietfiddelaers.nl). Zij is dé deskundige in Nederland op het gebied van kinderen, jongeren, verlies en de rol van de school daarbij. Riet Fiddelaers-Jaspers schreef hierover vele publicaties zoals Jong Verlies (over rouwende kinderen) en Mijn troostende ik (over rouwende pubers). In 2003 promoveerde ze op het onderzoek Verhalen van rouw naar de rol van school bij begeleiding van rouwende leerlingen. Ze is zowel verbonden aan het Expertisecentrum Omgaan met Verlies als aan Opleidingen Land van Rouw. Centraal in haar werk staat het uitgangspunt dat je mensen serieus moet nemen in hun rouw, hoe jong ze ook zijn. Hun stem moet gehoord worden. Dit liet ze onlangs weer zien in het boek Om alles wat er niet meer is (voor jongeren die achterblijven na zelfdoding) Vijftig jongeren werden geïnterviewd en uitsluitend hun woorden zijn gebruikt om het boek samen te stellen. Van haar praktische brochure De meest gestelde vragen over kinderen en rouw hebben inmiddels 75.000 exemplaren hun weg gevonden.
Dit congres kent in de ochtend een plenair programma, in de middag hebben deelnemers twee workshoprondes naar keuze.
Workshop 1: De verliescirkel (VOL)
Gerda Schmidt
Veel jongeren vinden het niet gemakkelijk om hun gevoelens rondom een verliessituatie te uiten, hun buitenkant verbergt vaak de verwarrende gevoelens die van binnen zo pijnlijk voelbaar zijn. Sommige jongeren maken zich bijna onzichtbaar en trekken zich terug terwijl anderen hun verdriet juist uiten door lastig gedrag. Jongeren hebben het zo nodig om herkenning en erkenning te krijgen voor hun verdriet en rouw. In deze workshop verkennen we met behulp van diverse werkvormen de cirkel van gezonde en verstoorde rouw. Ook gaan de deelnemers aan de slag met de verliescirkel: een concreet instrument met voorbeelden van mogelijke uitingen en gedragingen die zich als gevolg van een verlies voor kunnen doen. De cirkel kan ingezet worden om samen met een jongere de punten in de cirkel langs te gaan en te bespreken om zo inzicht te krijgen waar hij/zij zich in de cirkel bevindt en wat een eventuele vervolgstap zou kunnen zijn.
Gerda Schmidt is werkzaam als counselor/verliesbegeleider op SG Oscar Romero te Hoorn, daarnaast geeft ze begeleiding en voorlichting rondom rouw en verlies bij kinderen en jongeren vanuit haar eigen praktijk.
Workshop 2: Kinderrouwgroepen (VOL)
Louke van Cruchten en Karin Burger
Leerkrachten krijgen allemaal te maken met kinderen en jongeren die met verlies in aanraking komen: groot en klein verlies…
…van een knuffel
…van de woonomgeving
…van gezondheid
…door echtscheiding
…doordat iemand van wie ze houden is doodgegaan
Verliessituaties zijn voor kinderen zeer ingrijpende en verwarrende gebeurtenissen. Gevoelens van angst, boosheid, verdriet, schuld en eenzaamheid wisselen elkaar af. Kinderen hebben ondersteuning nodig bij het omgaan met het verlies. Zoals binnen de school aandacht wordt besteed aan feestelijke gebeurtenissen, zo wordt ook stilgestaan bij verdrietige situaties. Ze horen ook bij het leven van kinderen. Kinderen leren ook van elkaar. Wanneer kinderen hun verlieservaringen en gevoelens delen, is er vaak sprake van herkenning en voelen ze zich erkend in hun warboel aan gevoelens.
Een lotgenotengroep of een kinderrouwgroep geeft kinderen de gelegenheid vragen aan elkaar te stellen, te vertellen, te delen en hun eigen kracht aan te boren om met hun verlies om te gaan.
Naast het kader voor het opzetten van rouwgroepen zullen we ook bezig gaan met werkvormen. Deze zullen jezelf als uitgangspunt hebben, maar wel gericht zijn op de kinderen waar we mee werken.
Louke van Cruchten is werkzaam bij Consent Onderwijs Begeleidingsdienst (www.obd-consent.nl) en geeft zorg en ondersteuning bij verdriet en rouw in school.
Karin Burger is leerkracht in het basisonderwijs en heeft de opleiding “Omgaan met Verlies” gevolgd bij Riet Fiddelaers en Sabine Noten. Als verliesconsulent geeft zij samen met Minke Passchier van “Verliesbegeleiding Breda” workshops “Omgaan met verlies”, aan kinderen en volwassenen en voor mensen die werken met kinderen in verliessituaties.
Workshop 3: Hier wordt niet gerouwd!
Ard Nieuwenbroek
Gezinnen kennen zo hun eigen pincodes. Voor buitenstaanders onzichtbaar, onmerkbaar en meestal nauwelijks te snappen. Als een gezin een groot verlies kent, bijvoorbeeld wanneer een gezinslid overlijdt, dan wordt daar verschillend op gereageerd. Er ontstaat vaak een ongeschreven regel waar ieder gezinslid zich aan houdt. Soms luidt zo’n regel: ‘Hier wordt niet gerouwd!’. Kinderen vangen deze boodschap op en handelen er naar. De functie van zo’n voorschrift is veelal beschermend naar het gezin zelf, of leden daarvan. Soms zelfs vanuit generaties daarvoor. Voor een kind kan zo’n regel leiden tot gestagneerde of uitgestelde rouw. Meestal is dat risicovol voor de persoonlijke ontwikkeling. Hoe kun je nu als begeleider, aan de zijlijn, met respect voor de loyaliteit van zo’n kind, een betekenisvolle begeleiding geven? Daarover, en over de achtergronden van zo’n beschermende pincode, gaat deze workshop.
drs. Ard Q. Nieuwenbroek is trainer/hulpverlener vanuit een contextuele basis. Hij is mede-opleider aan de tweejarige opleiding ‘Contextueel leerlingbegeleider’ en verbonden aan Ortho Consult in Esch (www.orthoconsult.nl)
Workshop 4: Provocatieve begeleiding (VOL)
Jan Ruigrok
In deze workshop onderzoeken we hoe prikkeling, uitdaging en humor ook (of misschien wel juist bij) verliessituaties een rol kunnen spelen. De provocatieve begeleider zet de jongeren die hij begeleidt aan het werk door hen soms met meer vragen de deur uit te laten gaan dan waarmee ze binnenkwamen. Hij geeft geen oplossingen omdat hij weet dat hij daarmee de jongere alleen maar remt zijn eigen oplossingen te bedenken. En daarbij, waarom met oplossingen komen wanneer die er gewoonweg niet zijn? De basis van waaruit de provocatieve begeleider werkt, is geloof in kracht van de jongeren en zijn eigen kracht. En dat gekoppeld aan warme betrokkenheid.
De provocatieve begeleider heeft de rol van de wijze hofnar. Die helpt mensen in beweging te krijgen en vaste negatieve patronen te doorbreken. Nooit zal hij een trauma bespotten of belachelijk maken; wel zet hij vraagtekens bij de manier waarop mensen ermee omgaan.
Wanneer hij een ezel vooruit wil krijgen, trekt hij hem aan zijn staart. Aan een dood paard gaat hij niet trekken; hij doet hooguit een dutje op zijn flank. Sinds Jan Ruigrok provocatieve technieken gebruikt bij het werken met jongeren, merkt hij hoe snel deze manier hen bij hun kern brengt en de enorme veerkracht aanspreekt waar ze vaak tot eigen verwondering over beschikken.
De workshop wordt verzorgd door Jan Ruigrok van Rigardus in Rotterdam (www.rigardus.nl).
Workshop 5: Handpoppen
Bertine ten Brinke
Als kinderen en jongeren afscheid moeten nemen van iets of iemand gaat dat vaak gepaard met emoties. Die emoties kunnen heel wisselend zijn; van verdrietig tot boos, van jaloers tot opgelucht of misschien voelen ze wel helemaal niks. Voor sommige kinderen is het moeilijk om hun emoties te uiten omdat ze dat niet gewend zijn, of ze schamen zich voor hun emoties óf ze willen hun dierbaren niet belasten. Maar emoties moeten kunnen stromen om je hart te luchten en om weer liefde te voelen voor datgene wat er niet meer is.
Als kinderen het moeilijk vinden om hun emoties te laten zien of over hun verlies niet goed kunnen praten dan kan het gebruik van een handpop helpen. Een handpop wordt door veel kinderen en jongeren als laagdrempelig en veilig ervaren en het kan kinderen uitdagen tot spreken, spel, nieuwe gebieden verkennen en grenzen verleggen. Het kan een hulpmiddel zijn om zich te uiten en om muren te doorbreken. In deze workshop zal Bertine ten Brinke laten zien wat er mogelijk is met een handpop en zal theorie en praktijk met elkaar worden afgewisseld.
Bertine ten Brinke is rouwbegeleider en heeft een praktijk in Monster waar ze kinderen, jongeren en volwassenen begeleid die in rouw zijn (www.dansvandevlinder.nl).
Workshop 6: Afscheid nemen bestaat niet (VOL)
Maya Bakker
Je kunt een willekeurige vriendschap of verkering beëindigen en besluiten de ander nooit meer te willen zien. Dat is al ingewikkeld genoeg. In deze workshop werken we in het bijzonder met verlies en afscheid vanuit de eigen context. Hoe boos je ook kunt zijn op je ouders, hoe wanhopig door de scheiding, hoe verdrietig door een overlijden: relaties verbreken binnen de familiebanden bestaat niet. Ook al beweer je: “Mijn vader is mijn vader niet meer”, je vader zal feitelijk je vader blijven, al dan niet lijfelijk aanwezig. Je bent met de bloedbanden aan elkaar verwant. Wanneer ook dromen die je ouders voor je hadden niet verwezenlijkt worden, is er sprake van verlies.
Met eigen inbreng van de deelnemers zoomen we in op hoe we jongeren die in de woelige fase van de puberteit met deze problematiek worstelen, kunnen bijstaan.
Maya Bakker heeft een eigen coachings- en trainingsbureau, Salto in Harderwijk (www.mb-salto.nl).
Workshop 7: Stapeltjesverdriet (VOL)
Sabine Noten
Deze workshop gaat over de invloed van heel jong verlies op het levensverhaal van kinderen en jongeren. Zodra kinderen in staat zijn om lief te hebben zijn ze ook in staat om te rouwen. Hoe klein kinderen ook zijn; ze zijn er bij als ze worden afgestaan voor adoptie, of als papa en mama gaan scheiden, of als mama dood gaat in het kraambed. Deze (on)bewuste ervaring zorgt ervoor dat kinderen terecht komen in het Land van Rouw. De weg door dit landschap is voor kinderen niet te overzien en ze hebben daarbij volwassenen nodig om wegwijs te raken. Ze moeten gedragen worden of aan de hand worden genomen. Soms rennen ze een eindje vooruit of staan weer even stil, treuzelen op het onbekende pad of weigeren om nog een stap te zetten. Kinderen spreken een andere taal, op een andere laag, op een ander niveau. Ze hebben recht op betrokkenheid en uitleg in ‘de taal’ die past binnen deze leeftijdsfase. Juist in deze vroege fase zijn ze nog zo flexibel, is de helingpotentie zo groot maar ook hun afhankelijkheid van de omgeving immens.
Ouders en verzorgers van deze kinderen zijn ook zelf terecht gekomen in het Land van Rouw en dragen hun eigen geschiedenis mee. Het is een klus om de weg te vinden in dit vaak onherbergzame landschap, laat staan de weg te zoeken voor het ‘niet-wetende’ kind.
Sabine Noten is rouwtherapeute en heeft een eigen praktijk in Nijmegen. Ze deed onderzoek naar de impact van een betekenisvol verlies (door overlijden van vader, moeder, broer of zus) bij (ongeboren) baby’s en kinderen tot en met vier jaar, op het omgaan met rouw van latere belangrijke verlieservaringen. (www.stapeltjesverdriet.nl). Ze is medebezieler en opleider van Land van Rouw, opleidingen Omgaan met Verlies (www.landvanrouw.nl).
Workshop 8: Rouw en Rouwverwerking
Morten Hjort
Waar mensen contact maken, is liefde en waar liefde is, is rouw. Rouwen is het proces dat we doormaken als we een verlies lijden. Mensen zijn rouwende wezens. We rouwen om het verlies van dierbaren, maar ook om verloren idealen of om het verlies van toekomstperspectief. Door te rouwen creëren we voor onszelf een plek om ons verlies te verwerken en afscheid te nemen. Het is van belang dat we daarvoor een bedding maken, zodat we ons verdriet kunnen delen met de mensen om ons heen en uiteindelijk kunnen aannemen dat rouw bij het leven hoort. Mensen zijn liefhebbende wezens, en rouw is de achterkant van die liefde. In contact met anderen kunnen we ons gemis en verdriet, onze woede en angst laten helen zodat we uiteindelijk zin en betekenis kunnen geven aan ons verlies. Zo helen we niet alleen in de ontmoeting met anderen, maar zijn we ook in staat om opnieuw contact te maken.
Morten Hjort is trainer en begeleider bij Phoenix Opleidingen in Utrecht. Hij is NLP-trainer en heeft een achtergrond in neuro-linguïstisch programmeren (NLP), transactionele analyse (TA) en systemisch werk / familieopstellingen. Hij werkte lang in verschillende managementfuncties in binnen- en buitenland en heeft ruime ervaring op het gebied van leidinggeven, managementontwikkeling en persoonlijke ontwikkeling. Zijn stijl van werken is direct, met veel warmte, betrokkenheid en humor.
| 08.45u | Inloop en koffie/thee met wat lekkers |
|---|---|
| 09.30u | Plenair deel in de theaterzaal/introductie dagvoorzitter Dorian Verhagen. Met: Ivo Mijland in gesprek met jongeren met veerkracht (die hun verlies hebben omgezet in iets positiefs) Kluun (ofwel Raymond van de Klundert, schrijver van o.a. 'Komt een vrouw bij de dokter...') over zijn ervaringen met Verlies en veerkracht. |
| 10.30u | Koffie en thee pauze |
| 11.00u | Riet Fiddelaers-Jaspers gaat in op hoe je als leerkracht of mentor om kunt gaan met verlies bij leerlingen. Verdrietige kinderen en jongeren maken vaak de redder in ons los, terwijl er niets te redden valt. Omgaan met verlies is de taak waar het kind of de jongere voor staat, die kun je niet overnemen. Je kunt er wel bij blijven en tot steun zijn, met lege handen maar met heel je hart. |
| Optreden Vere Bedaux | |
| 12.00u | Lunch |
| 13.00u | Workshopronde 1 |
| 14.30u | Pauze met koffie/thee |
| 15.00u | Workshopronde 2 |
| 16.15u | Borrel en hapje |
Heeft u interesse?
Deelname aan dit congres Verlies en veerkracht kost € 225,00 inclusief koffie/thee, lunch, een drankje en het boek ‘Kun je de dood ook groeten?’ van Riet Fiddelaers-Jaspers. Het congres vindt plaats bij congrescentrum De Eenhoorn in Amersfoort.
Plaatsing vindt plaats op volgorde van inschrijving. We raden tijdige inschrijving aan. Het maximum aantal deelnemers bedraagt 350 personen. U kunt zich inschrijven door ons on-line inschrijfformulier te gebruiken.
