Symposia/Congressen
Middagsymposium ‘Ik sla je voor je kop’
Datum: dinsdag 9 december 2008
Tijd: 13.00 - 16.30 uur
Locatie: Vught
Voor wie: Van docent tot leidinggevende in het primair en voortgezet onderwijs
Impressie symposium ‘Ik sla je voor je kop’
Van uitspraak naar afspraak. Daarmee werd het middagsymposium ‘Ik sla je voor je kop’ afgesloten. Want als je eenmaal met agressie te maken krijgt, zul je hoe dan ook moeten proberen op constructieve wijze te komen tot afspraken. Bij uitspraken zijn er verliezers, bij afspraken alleen maar winnaars.
Agressie op school is een actueel thema, waar nooit een passende oplossing voor gevonden zal worden. Agressie is immers een vorm van menselijk gedrag en gedrag kun je niet uitschakelen, alleen beheersbaar maken. Dagvoorzitter Ivo Mijland liet aan het begin van de middag een spotje van SIRE zien, bekend om de uitspraak ‘Nederlanders hebben een kort lontje’. Deze reclamecampagne werd destijds uitgezonden, omdat uit onderzoek blijkt dat veel Nederlanders merken dat de tolerantie afneemt.
Agressie verminderen begint dus met het streven naar mensen met een lang lontje. Mensen met een ‘verschillige’ houding, die veel ‘goeden’ maken. Drie talige, positieve termen, die in ons taalgoed niet voorkomen overigens. Met deze inleiding kondigde Ivo Mijland de eerste spreker van de middag aan: Lia Genee van het Instituut voor Psychotrauma, een organisatie die een landelijk steunpunt agressie in het onderwijs heeft. Genee maakte in haar lezing gebruik van beeldmateriaal van de dvd ‘Agressie aanpakken’ (www.agressieaanpakken.nl). In de presentatie werd eerst duidelijk wat volgens de wet onder agressie valt (pesten, intimidatie, geweld, discriminatie, roddelen etc.), welke soorten agressie er zijn (instrumenteel, frustratie of onder invloed van alcohol, drugs of gedragsstoornis), wat de gevolgen zijn (verzuim, stress, letsel etc.) en waarom mensen reageren zoals ze reageren (vechten, vluchten of verstijven). In schema liet ze zien dat binnen een split second een heel systeem aan het werk zet: we vormen gedachten bij de situatie, tonen emoties en gevoelens, waarop lichamelijke reacties volgen die tot slot leiden tot nieuw gedrag. Van dat gedrag zijn drie vormen: vechten (zelf agressief worden), vluchten (weg willen van de plaats van onheil) of verstijven (niet meer in staat zijn om te kunnen handelen). Aan de hand van deze theorie presenteerde Lia Genee twee casussen van de dvd. Een met een leerling die k**zooi riep door het lokaal, de ander met een leerling die vanwege te laat komen in conflict komt met de lerares. De bezoekers kregen twee reacties te zien op het gedrag van de leerlingen: fout en goed. De casuïstiek op beeld zorgde voor veel herkenning. Tot slot werd verteld hoe je tot een veilige school kunt komen en dat een veilige school geen bereikte toestand is. Om de simpele reden dat agressie menselijk gedrag is en dat menselijk gedrag nooit helemaal beheersbaar is.
Tweede spreker van de middag was Jan Ruigrok (www.rigardus.nl). Hij ging in op de oorsprong van dat menselijke gedrag. Hij opende zijn lezing met een voorbeeld van dat menselijke gedrag: een vader die zijn zoon verloren heeft door zinloos geweld en vervolgens gaat werken met gedetineerden die zich schuldig maken aan dat zinloze geweld. Daarnaast plaatste hij de metafoor van het tennisballetje, dat balanceert op de netrand. Hij valt of de goede kant op (matchpoint) of de verkeerde (verlies). Op dat moment toonde de spreker de ‘emmer vol ellende’. Ieder mens heeft een persoonlijk emmertje en of je nu wilt of niet: dat emmertje wordt in de loop van je leven gevuld met onrecht. Hoe onrecht ons leven in de greep neemt, werd tijdens de presentatie helder uitgewerkt met het lied ‘Mijn naam is Mien’ van Jan Rot.
Hoe onrecht ons leven beïnvloedt, legde Jan Ruigrok uit aan de hand van het schema van onrecht, dat op de songtekst gelegd werd. Want op onrecht kun je verschillend reageren. Vaak nodigt onrecht uit tot destructieve reacties. Daarbij wordt de agressie die opgeroepen wordt gepresenteerd aan anderen dan de schuldige/dader. Samen met de zaal fileerde Ruigrok het lied en werden enkele belangrijke conclusies getrokken.
- Onrecht roept destructief gedrag op
- Destructief gedrag zorgt vaak voor nieuw onrecht
- Dat nieuwe onrecht wordt vaak gepresenteerd aan onschuldige derden
- Destructief gedrag kun je alleen ombuigen door constructief te reageren
- Constructief gedrag ontstaat als er erkenning gegeven wordt aan het onrecht
Na de pauze was Edward Kudding van Kudding & Partners (www.kudding.nl) aan zet. Hij had twee acteurs meegenomen om enkele casussen rondom agressie direct live te presenteren. Kudding ging in zijn verhaal vooral in op het onderwerp straatcultuur. Welke cultuurverschillen spelen een rol bij conflicten en de daarbij opvolgende agressie? Belangrijk punt van aandacht is dat de waarden en normen tussen de straat en de school enorm botsen en dat die botsing alleen kan worden verzacht als er respect is voor deze vaak onbegrepen groep straatjongeren. Het woord ‘dissen’ uit de jongerentaal werd aangehaald. “Jij zit me te dissen” (jij hebt disrespect) is een veel gehoorde uitspraak van jongeren die opgroeien volgens de waarden en normen van de straat. De acteurs speelden drie situaties, waarin zichtbaar werd hoe de waarheid van deze jongeren er uit ziet. Een waarheid waarbij gezichtsverlies een van de grootste nederlagen is.
Casus 1 liet een jongen zien die bij de directrice op het matje geroepen werd wegens een vermeende bedreiging. Pas toen de directrice liet merken geïnteresseerd te zijn in de waarheid van de jongen, ontstond er constructief gedrag. De jongen liet horen en zien dat de ander bedreigd werd, omdat hij kwaad gesproken had over zijn moeder. “En van mijn moeder moeten ze afblijven!”
Casus 2 ging over een leerling die in de klas werd kleingemaakt door de juf. De leerling toonde vervolgens een mes, waarop de docente paniekerig de leerling beetpakte. Die aanpak zorgde voor een heuse bedreiging. Toen de actrice rustiger reageerde op het mes, bleef de bedreiging uit en werd het mes weggestopt. Uiteraard waren de casussen slechts gespeelde situaties. Een pasklaar antwoord bestaat niet in deze gevallen. Want gedrag is menselijk en dus in 100 situaties 100 keer anders.
De laatste situatie ging over een leerling die de antwoorden van de toets had gestolen. Toen de docente vanuit beschuldiging vroeg om deze terug te geven, escaleerde de situatie. Edward Kudding liet vervolgens zien dat er behoefte is aan creativiteit en die zat gelukkig in de zaal. Want een van de bezoekers vertelde dat het veel beter werkt als je zegt dat je per abuis een blaadje gegeven hebt aan de leerling, in een stapeltje andere papieren. Als de beschuldiging uitblijft, kan de leerling zonder gezichtsverlies de schade herstellen.
De laatste spreker van de middag was dagvoorzitter Ivo Mijland. Hij haalde aan de hand van dat gezichtsverlies een ander voorbeeld aan van constructief omzetten van gedrag. Dat je alle gedrag kunt omkeren door de leerling te laten geven aan de volwassenen. Niet kleineren, maar laten groeien door ze betekenisvol te laten zijn voor de ander. Dat het een ingewikkelde kwestie is om alle gedrag goed te lezen, werd duidelijk in de casus die Ivo Mijland het publiek voorlegde. De zaal werd gesplitst in een kamp Martijn en een kamp Joep. In de bus naar Parijs heeft Martijn zijn klasgenoot Joep op de neus geslagen met de nodige schade als gevolg. De vuistslag was een reactie op het gooien van een snoepje tegen het hoofd. De zaal werd gevraagd om in de huid van Martijn of Joep te kijken naar de situatie. Daarna werd de casus verder uitgewerkt. Want Martijn blijkt in het verhaal geslagen te hebben als druppel van de emmer vol onrecht. Martijn is door de betreffende leerling al drie jaar gepest. Ook een vriendin is al jaren gepest. Het snoepje in de bus is aanleiding voor het doorslaan van alle stoppen. De zaal kreeg opnieuw de vraag: wie is de dader, wie het slachtoffer. Ook de ouders kwamen in beeld: de vader van Joep doet aangifte van mishandeling bij de politie, de vader van Martijn dient een officiële aanklacht in bij het bestuur van de school vanwege het niet adequaat ingrijpen op drie jaar pesterijen in de klas. Dat elke casus dus veel ingewikkelder is dan op voorhand lijkt, werd duidelijk in het totale verhaal. Waar behoefte aan is in dergelijke gevallen, is dat we in dit soort situaties niet kiezen voor uitspraken, maar moeten werken aan afspraken. Mijland legde dat verschil uit door de casus te bekijken door de bril van een rechter en door de bril van een dorpsoudste. De rechter spreekt recht, maar spreekt daarmee ook onrecht. Een uitspraak zorgt namelijk ook voor verliezers. Zoals bij de Rijdende Rechter te zien is na afloop van de uitzending als de verliezer zijn stem nog mag laten horen. Mijland refereerde aan een uitzending waarbij een vrouw, die een zaak rondom een tuinhekje verloor, na haar verlies aangreep door te roepen: “Stop me dan maar onder de grond!” De basis om te komen tot herstel, zijn zogenaamde herstelrechtvragen, waarmee de dader(s) en slachtoffer(s) samen kunnen kijken hoe ze in die rollen kunnen bijdragen aan het herstel van de verhoudingen.
HERSTELRECHTVRAGEN
Vragen die helpen als je iemand wilt aanspreken op wat hij heeft gedaan:
1 Wat is er precies gebeurd?
2 Wat dacht je, toen het gebeurde?
3 Hoe denk je er nu over?
4 Wat is het ergste voor jou?
5 Wat is er nodig om de schade te herstellen?
Vragen die helpen als iemand jou aanspreekt op wat je hebt gedaan:
1 Wat is er precies gebeurd?
2 Wat ging er door je heen toen het gebeurde?
3 Hoe denk je er nu over?
4 Wie hebben schade opgelopen door wat je hebt gedaan?
5 Wat moet er volgens jou gebeuren om de schade te herstellen?
Tot slot van de middag werd een filmpje getoond uit de rijke geschiedenis van Van Kooten & De Bie. De deelnemers kregen allemaal een T-shirt waarmee ze zich als agressie manager kunnen presenteren op hun school en er werden herstelrechtkaartjes met bovenstaande vragen overhandigd aan alle aanwezigen. De reacties na afloop waren positief. “Goed om in een middag diverse visies op agressie te kunnen horen” “Een middag waar je vanzelf constructief van wordt” “Deskundig, afwisselend en uitdagend!”
