Symposia/Congressen
Nationaal Congres Leerlingbegeleiding 2015
Datum: zaterdag 14 maart 2015
Tijd: 9.30 - 16.00 uur
Locatie: Woerden
Voor wie: Van docent tot leidinggevende in het primair en voortgezet onderwijs
Impressie Nationaal Congres Leerlingbegeleiding 2015
Algemeen
Op zaterdag 14 maart 2015 vond het Nationaal Congres Leerlingbegeleiding alweer voor de 6e maal plaats. Wederom zette het Minkemacollege in Woerden zijn deuren open voor een inspirerende dag rondom leerlingbegeleiding. Het congres werd geopend door toneelspelers en muzikanten van de Adriaan Roland Holst school uit Bergen. Het toneelstuk ‘Lijfstraf’, geregisseerd door Manoeska de Groot, vertelt het verhaal van een rector die een allochtone leerling tracht op te voeden volgens de methodieken uit zijn cultuur. De Lijfstraf heeft niet het gewenste effect. De rector zoekt contact met de zus van die jongen. Maar waarom is het hem te doen. Omdat hij spijt heeft van zijn keuzes, of omdat hij zijn naam wil zuiveren vanwege een lonkend wethouderschap…
Na de indringende korte toneelvoorstelling opende Ivo Mijland het congres met de huishoudelijke mededelingen. Om leerlingbegeleiders een indringende gedachte mee te geven tijdens de workshops, vertelde hij een verhaal van Toon Tellegen: De dierenschool. Begeleiden we kippen om varken, konijn en sprinkhaan te kunnen zijn? Of helpen we kippen om zoveel mogelijk echt kip te kunnen worden?
De Dierenschool
Op een dag kwamen de dieren uit het bos bijeen en zeiden: ‘Wij moeten een school stichten. Een school om echt Dier te kunnen worden’. En zij vroegen een kleine groep uit hun midden om een leerplan te maken voor de school. De commissie ging meteen aan het werk.
Het konijn stond erop dat ‘hardlopen’ in het programma werd opgenomen. De torenvalk vond ‘kunstig vliegen’ het belangrijkste. De karper maakte duidelijk dat ‘geruisloos zwemmen’ erbij moest en de eekhoorn maakte zich sterk voor het onderdeel ‘klimmen tegen kaarsrechte stammen van torenhoge bomen’. En zo geschiedde. De school werd opengesteld. De schoolleiding zei dat alle dieren zich in alle vakken moesten bekwamen. Om echt Dier te kunnen zijn. Toen ging er iets vreselijk fout.
Het konijntje was wereldkampioen hardlopen. Geen dier kon zo snel wegsprinten en haken slaan als hij. De schoolleiding vond dat het voor het konijntje belangrijk was dat, voor lichaam en geest, dat hij zich ook bekwaamde in het vliegen. Men zette het konijntje op een hoge tak en zei ‘Leer vliegen, konijntje’. Het arme dier sprong, tuimelde naar beneden, brak een achterpoot en viel een gat in zijn hoofd dat nooit meer overging. Zo kwam het dat hij voor hardlopen toch niet meer dan een zes kreeg in plaats van een tien. Maar voor vliegen kreeg hij een 3 in plaats van een 1. Want hij had het toch maar geprobeerd. De schoolleiding was zeer tevreden.
Met open mond zagen de dieren hoe de torenvalk zijn acrobatische kunsten in de lucht vertoonde. Toch merkte de schoolleiding op, dat het voor een valk van grote waarde was als hij, nat als het konijn, holen kon graven in de grond. De valk deed zijn uiterste best, brak echter jammer genoeg zijn snavel en kneusde zijn vleugels. Waardoor hij nauwelijks nog kon vliegen en in plaats van met een 10, met een 5 eindigde. Maar op holen graven haalde hij een 4 in plaats van een 1. En evenzo verging het alle andere dieren.
En wie behaalde ten slotte de beste cijfers? Dat was de hersenloze kwal, die zwibbelend en zwabbelend alle proeven redelijk wist te doorstaan. Haar botten breken kon zij niet – zij had er immers geen. En zo werd zij, zwibbel de zwabbel tot de beste van de klas uitgeroepen.
Uit: bijna iedereen kan omvallen, Toon Tellegen
Workshop 1: Depressieve leerlingen bestaan!
Ard Nieuwenbroek, Ortho Consult
In elke klas is er op elke twintig leerlingen een leerling depressief. Dat betekent dat deze leerling niet zomaar een dipje heeft, maar dat hij of zij aan niets meer plezier beleeft, zich slecht kan concentreren, afwezig is, slechter presenteert. Depressie bij jongeren wordt nog steeds niet op tijd herkend, terwijl het wel heel belangrijk is langdurige somberheid snel aan te pakken.
Volgens NFGV-woordvoerder Adrianne Dercksen is depressie onder jongeren tussen de twaalf en achttien jaar de afgelopen twee decennia toegenomen. Toch wordt somber gedrag volgens het NFGV te snel afgedaan als iets wat bij die leeftijdscategorie hoort. Immers, het lichaam ontwikkelt zich en er verandert zoveel in de hormoonhuishouding dat heftige gevoelens en somberheid snel worden toegeschreven aan die onvermijdelijke lichaamsprocessen.
Maar in een op de twintig gevallen is er dus meer aan de hand dan een tijdelijke dip. Je bent depressief als je langer dan twee weken erg somber bent. Niets is dan leuk, je hebt nauwelijks trek in eten of juist heel veel, je maakt je voortdurend zorgen en het lukt je niet je daar overheen te zetten. Kortom, het leven is hartstikke moeilijk. Wanneer er niet wordt ingegrepen, kan dat leiden tot ernstige problemen. In deze workshop verkennen we wat een depressie is, hoe mogelijke signalen hierover in school te kunnen zien en wat de rol daarna van school is voor de betrokken leerling.
Workshop 2: Scharrelleerlingen en vrije uitloop
Peter Mol, Gedragpunt
Wat bedoelen we eigenlijk als we zeggen dat we “alles uit een kind willen halen”?
Wat is passend onderwijs eigenlijk en waarom zien we op tegen leerlingen met gedragsproblemen in de klas? In deze workshop bespreken we op luchtige wijze hoe je gedragsproblemen veelal kunt voorkomen.
Soms open deuren, soms eye-openers. Je wist het eigenlijk wel, maar waarom deed je het te weinig of niet? We hebben kennis van diverse gedragsstoornissen, we maken protocollen, toekomstperspectieven en leerlingachtervolgsystemen. En?
Alles uit een kind halen, of een kind volproppen via protocollen doet de leerling , maar ook de leerkracht, de leraar geen recht. Een oproep tot vakmanschap en een kritische houding t.o.v. kinderen wegprotocolleren.
Workshop 3: Mindfulness en (zelf)compassie voor leerkrachten en leerlingen
David Dewulf, Instituut voor Aandacht en Mindfulness
Recent onderzoek met 400 leerlingen toonde aan dat zij na een mindfulness training op maat significant minder stress, angst en depressiesymptomen hebben en dat hun eigenwaarde wordt versterkt. Ook zelfcompassie neemt toe. Tijdens deze workshop gaan we in op de kern van mindfulness , compassie en zelfcompassie. Mindfulness wordt ook aandachttraining genoemd en versterkt de aandachtfuncties en de emotieregulatie. Zelfcompassie is het vermogen om met mildheid om te gaan met ontgoochelingen, emotionele pijn en spanningen die vaak bij het leven horen. Zelfcompassie zorgt ervoor dat je niet te hard en kritisch wordt voor jezelf. Compassie is het vermogen mildheid en warme betrokkenheid aan iemand anders te schenken die het moeilijk heeft. Je maakt ruimte voor de ander en je luistert met de warmte van je hart. Met een reeks van praktische oefeningen en inzichten kan je daarna zelf aan de slag met mindfulness en compassie. Je krijgt ook een aantal tips mee voor in de klas.
Presentatie: Mindfulness, compassie en motivatie (PDF)Workshop 4: Meidenvenijn: aanpakken en vóór zijn!
Anke Visser, APS
Meidenvenijn?! U ziet het vast op uw school: samenklitten, onderling fluisteren, rollende ogen, alles om NOSMeisjes buiten te sluiten….Meestal wordt over dit gedrag gezegd dat het ‘’typisch’’ is voor meisjes. Toch kunt u er op uw school behoorlijk last van hebben. Venijnige meiden(groepen) maken slachtoffers en vergiftigen de sfeer. In deze workshop krijgt u achtergrondinformatie over het waarom en hoe van meidenvenijn en ontdekt u wat u er vanuit de leerlingbegeleiding aan kunt doen.
Artikel: Meidenvenijn in het VO (PDF)Workshop 5: Agressie Regulatie trainingen voor jongeren met probleem gedrag
Rogier Greebe
Het programma waarmee de jongeren aan de slag gaan heet “Jezelf de Baas”. Dit is een praktische training waarin gedragsverandering van de jongeren met probleemgedrag centraal staat.
De trainingen bestaat uit de volgende onderdelen:
• Sociale vaardigheden aanleren
• Impulscontrole verkrijgen
• Moreel redeneren stimuleren
• Samenwerken bevorderen
• Vertrouwen verkrijgen en behouden
• Judo oefeningen
• Karate oefeningen
• Aikido oefeningen
De oefeningen en opdrachten tijdens de workshop zijn direct toepasbaar voor medewerkers in het onderwijs en leerlingbegeleiders.
Workshop 6: Machomannetjes (en -vrouwtjes) in de school
Hans Kaldenbach, ACTA Kaldenbach
Hoe kunt u effectief omgaan met dit type leerlingen:
• Als je iets van ze zegt staan ze meteen op scherp.
• Ze zullen nooit toegeven dat ze iets gedaan hebben.
• Ze praten op een hondsbrutale, denigrerende toon tegen je.
• Je voelt hun minachting, zeker als je vrouw bent.
• Ze zeggen meteen dat je discrimineert.
• Als je ze aanraakt reageren ze alsof je ze in elkaar slaat.
U krijgt concrete handvatten die u morgen al kunt gebruiken.
Mijn uitgangspunt: U kunt de wind niet veranderen, maar hoe de zeilen staan bepaalt u zelf.
Samenvatting: Machomannetjes (PDF)
Smaenvatting: Respect (PDF)
Workshop 7: GVGS… in gesprek over (sociale)media
Erno Mijland
Hoe ga je gezond, veilig, gezellig én slim om met (sociale) media? Het is een gesprek dat gevoerd moet worden. Door ouders, maar ook op school. Hoe doe je dat als je het idee hebt dat leerlingen veel meer weten van de 'knoppen' dan jij? Ze lijken zo handig... maar zijn ze ook verstandig? Na een korte inleiding gaan we in deze workshop aan de hand van de praatposter 'GVGS met media' met elkaar in gesprek over het begeleiden van leerlingen rond hun mediagebruik en de vraag hoe je dat binnen de school kunt organiseren.
Presentatie: GVGS… in gesprek over (sociale)media (PDF)Workshop 8: Kwaliteiten in beeld
Peter Gerrickens, Gerrickens Training & Advies
Bij leerlingbegeleiding is het erg belangrijk dat leerlingen meer zicht krijgen in hun kwaliteiten. Dat geeft hen niet alleen meer zelfvertrouwen, maar het helpt ze ook om beter uit de verf te komen. Daarnaast motiveert hen dit beter om te leren gaan met hun beperkingen. Tijdens deze workshop leert u hoe u hierbij kunt werken met het Kwaliteitenspel PLUS, een kaartspel dat veel wordt gebruikt bij het werken met kwaliteiten. We gaan aan de slag aan de hand van drie vragen:
- Welke zijn mijn belangrijkste kwaliteiten?
- Wat heb ik nodig om deze kwaliteiten in te zetten?
- Wat is de samenhang tussen mijn kwaliteiten en mijn minder goede eigenschappen?
U oefent in tweetallen met een aanpak die u ook kunt gebruiken bij leerlingen.
Handout: Kwaliteiten in beeld (PDF)
Workshop 9: Hoogsensitieve leerlingen
Marianne van der Enden, van der Enden Training & Advies
Hoogsensitieve leerlingen vangen veel op van wat er om hen heen gebeurt, hebben diepgang en kunnen intens genieten. Ze hebben vaak een natuurlijke afstemming op de behoeften van anderen, sterke rechtvaardigheidsgevoelens en streven in relaties naar harmonie.
Hun gevoeligheid kent echter ook schaduwzijden: energieverlies door vervloeien met de omgeving, perfectionisme, overgevoeligheid en veel tijd en rust nodig voor informatieverwerking.
In de klas zijn deze leerlingen niet altijd gemakkelijk te herkennen; het niet onderkennen van sensitiviteit kan bijvoorbeeld leiden tot teruggetrokken of dwingend gedrag. Het niet willen of kunnen voelen wat je voelt, blokkeert stroming en aansluiting.
Als wij deze leerlingen helpen bij het onderkennen en accepteren van deze eigenschap, kunnen zij zich optimaal ontplooien. Zeker als zij daarbij een balans zien te vinden tussen het enerzijds inzetten van hun gevoeligheid en het anderzijds in hun kracht blijven.
Sensitieve leerlingen voelen zich op langere termijn vaak thuis in creatieve, zorgzame of dienstverlenende beroepen in de sectoren: muziek, kunst, zorg en het onderwijs.
Workshop 10: Differentiatie: wanneer verschillen vruchtbaar worden
Jac Giesen, Ortho Consult
Deze workshop biedt zeer praktische inzichten en handvatten voor leerkrachten en mentoren om recht te doen aan de verschillen tussen leerlingen. Hij speelt in op het direct inzetten van deze inzichten in vak- of mentorlessen. Dit zonder dat het op voorhand een uitgangspunt is dat differentiatie deze verschillen kleiner moet maken. De gebruikte vormen van differentiatie kunnen deze verschillen tussen leerlingen ook gelijk houden of soms zelfs vergroten. Het enige dat voorop staat is dat differentiatie de leerprestaties van leerlingen bevordert. Differentiatie biedt leerkansen aan alle leerlingen.
Presentatie: Differentiatie (PDF)Handout: Differentiatie (PDF)
Workshop 11: Een geweldig kind? Goed gezien! Een leerling met ‘autisme’
Marleen Postma, Kernbesef
Je collega spreekt in de lerarenkamer over jouw leerling behoorlijk negatief. Volgens jouw collega spoort dat kind niet! Sterker nog, deze leerling hoort niet op die school….En jij, je voelt je verantwoordelijk en jij voelt de pijn van binnen omdat je vermoedt dat deze leerling vanuit onvermogen reageert. Een leerling met de diagnose pdd-nos. Direct komen er allerlei vragen bij je naar boven: hoe kan ik deze leerling zo goed mogelijk, op maat, begeleiden? Hoe kan ik zijn klasgenoten van hem laten genieten en zo positief mogelijk met hem om laten gaan? Wat is er eigenlijk aan de hand? En niet vergeten de ouders. Waar let ik op tijdens een oudergesprek?
Je hebt als leerkracht een belangrijke rol te vervullen. Je bent een belangrijk persoon geworden voor deze kwetsbare leerling.
In deze workshop komen deze vraagtekens aanbod. Je vragen, je onzekerheden. Een workshop die je verrijkt ten gunste van deze leerling!
Workshop 12: Tijdig voorkomen van pestgedrag in de klas met de Knipoogles
Kirsten Wegman, MEE Oost-Gelderland
In deze workshop maakt u kennis met de essentie van de Knipoogles. Een korte en krachtige en training van acht lessen aan kinderen in de bovenbouw van de basisschool en hun leerkrachten, die zijn waarde al heeft bewezen bij 24 scholen in de Achterhoek. In deze workshop krijgt u o.a. tips hoe u kinderen in hun kracht kunt zetten om zelf naar oplossingen te zoeken voor problemen in de klas. Gebleken is dat dit de kinderen meer uitdaging biedt en bijdraagt aan een duurzame verbetering van de communicatie in de klas.
Presentatie: Knipoogles (PDF)Workshop 13: De kracht van klagende ouders
Ivo Mijland, Ortho Consult
Aan het woord de ouders van Jac, die een andere leerling hard op het gezicht heeft geslagen;” Komt hij na al dat pesten voor zichzelf op en dan is het nog niet goed. Als jullie een en ander beter in de gaten hadden gehouden dan was dit nooit gebeurd. Wij zijn trots opdat hij heeft besloten voor zichzelf op te komen en niet te luisteren naar al jullie adviezen die toch niet werken.” “En vervolgens worden wij hier weer op het matje geroepen. Het wordt tijd dat jullie eens naar jezelf kijken.”
Zo maar enkele zinnen uit een gesprek tussen de ouders en de mentor van Jac.
Soms lijkt het of ouders eerder tegen de school zijn dan dat ze met de school willen samenwerken. Ze komen, soms terecht, soms onterecht, in een defensieve of zelfs agressieve houding naar het tienminutengesprek, leggen (on)redelijke eisen neer bij de mentor rechtstreeks of via e-mails. Deze houding van klagende ouders frustreert veel professionals. De vraag is echter; is het de bedoeling van deze ouders om frustraties los te maken? Willen ze met hun klachten de samenwerking stopzetten? Of gaat achter de destructieve klachten een constructief verlangen schuil?
In deze workshop verkennen we hoe je als mentor, docent, teamleiders, leerkracht of intern begeleider anders om kan gaan met klagende ouders. De workshop gaat in op de kansen die je als school kunt creëren als je samen met ouders onderzoekt wat het verlangen nu eigenlijk is.
Workshop 14: Positieve Groepsvorming: een schitterende uitdaging
Leo Soeters, Ortho Consult
Woensdagmiddag 12 juni….de leerlingen uit groep 8 komen voor het eerst naar hun nieuwe klas op het Voortgezet Onderwijs. Kennismaken met hun nieuwe klasgenoten, de nieuwe school en de nieuwe mentor. Spannend is het zeker! Hoe zal het gaan? Wat kan ik verwachten? Ken ik er al een paar? Hoe zal het in mijn nieuwe groep gaan? Herkenbare vragen voor een nieuwe groep leerlingen. Een prachtige uitdaging voor jou als mentor om van deze groep een positieve groep te maken. En meteen al in deze eerste fase van het groepsproces. Maar… er volgen nog vier fasen in dit dynamische proces dat elke groep doorstaat. In deze workshop worden alle vijf fasen, uitgaande van de theorie van Tuckman, besproken, toegelicht en op praktische wijze vertaald naar oefenstof voor het mentoruur.
Presentatie: Positieve groepsvorming (PDF)Workshop 15: Hecht echt!
Steven Pont, PONT CIC
In deze workshop gaan we met elkaar onderzoeken wat het onderwerp 'hechting' eigenlijk voor rol in de school heeft. Elk kind heeft immers een grote hechtingsbehoefte van de natuur meegekregen, maar wat betekent dat eigenlijk voor het onderwijs, of specifieker: wat betekent dat in de relatie tussen de onderwijzer en de leerling? We trekken in deze workshop om dat te onderzoeken met elkaar de wondere wereld van de hechting binnen en komen zo o.a. langs het gedrag van Robert M. (en gaan proberen dat te verklaren), we gaan met elkaar op een korte safari naar India, bekijken het 'still face experiment', proberen te snappen waarom je met sommige kinderen op vakantie juist naar zee moet (in plaats van naar de bergen) en verklaren en passent het succes van wellness-centra in Nederland. Verwarrend? Jazeker, maar aan het eind van de workshop heeft u wel een beter begrip van de hechtingstheorie en de consequenties daarvan voor uw school…
Workshop 16: “Komt een leerling bij de leerlingbegeleider…”
Ellen Bezemer
Hoe werk je vanuit verbinding of werkelijk contact wanneer een leerling bij je binnenstapt? Vanuit casuïstiek worden voorbeelden uitgewerkt in een interactieve workshop. Wat moet je doen om verbinding te maken? Wanneer betrek je ouders erbij en wat als de leerling dit niet ziet zitten? Hoe zorg je dat je betrouwbaar bent als begeleider? Waar ligt de focus in een gesprek, op de resultaten of wat er aan oorzaken onder ligt? Ook word je meegenomen in de terminologie van loyaliteit en meerzijdige partijdigheid vanuit de contextuele benadering.
Presentatie: “Komt een leerling bij de leerlingbegeleider…” (PDF)Workshop 17: Training Sociale Vaardigheden
Esther Bressers, Ortho Consult
Passend onderwijs vraagt om verbreding van het zorgaanbod binnen de school. Steeds meer scholen bieden een Training Sociale Vaardigheden als vast onderdeel van hun zorgarrangement. Dat vraagt om specifiek opgeleide trainers, die een succesvolle Training Sociale Vaardigheden kunnen geven. Hoe verzorg je zo’n training op een verantwoorde manier? Hoe ga je uit van de behoeften van de leerling en volg je tegelijk een stapsgewijze methodiek? En wat is de enorme invloed van het contextueel werken?
Artikel: Een vorm van begeleiding waarbij ‘thuis’ altijd aanwezig is (PDF)Workshop 18: Oplossingsgericht werken met de MatriXmethode
Anni Westerduin/Jacqueline Gillet
Vraag je je wel eens af hoe je in kan spelen op leerproblemen, gedragsproblemen, pesten, verdriet, faalangst, concentratieproblemen, volle en drukke hoofden bij leerlingen? Met deze workshop Krijg je inzicht in hoe leerlingen leren, welke eigen strategie ze hanteren. Het is een workshop vol inspiratie en praktische tools om meteen te kunnen gebruiken.
Ook leer je hoe emoties werken. Door praktische oefeningen word je je bewust hoe processen bij jezelf verlopen. Met de Matrixmethode ben je in staat om heel snel effectieve veranderingen aan te brengen op zowel emotionele- en leergebieden. Wil je uitgebreid kennismaken met de MatriXmethode en zelf het resultaat ervaren? Schrijf je dan nu in!
Workshop 19: Inleiding in de contextuele benadering; Wie ben je?
Anneke Blaauwendraad, Artysta
Een leerling staat nooit op zichzelf. Hij heeft zijn eigen unieke eigenschappen, maar wordt ook beïnvloed door zijn sociale netwerk, op school en thuis. Datzelfde geldt natuurlijk voor jou als professional. Wie ben je, waar kom je vandaan en wat geef je door? In deze workshop ga je aan het werk met deze dynamische kijk op identiteit en wat dat betekent voor motivatie en ontwikkeling. Je weet na deze workshop ook hoe je daar positief invloed op kan uitoefenen.
Presentatie: Inleiding in de contextuele benadering (PDF)Workshop 20: Ik ben toch té gek!
Ivo Mijland, Ortho Consult
Met de komst van Passend Onderwijs ligt er voor scholen een boeiende uitdaging. Passend Onderwijs vraagt van personeel om passend te onderwijzen maar ook om passend wijzer te worden. Leerkrachten geven graag het beste onderwijs aan hun leerlingen. Zij sluiten aan bij hun talenten en mogelijkheden. Maar hoe doe je dat als de verschillen tussen leerlingen verder uit elkaar liggen? In deze workshop geeft Ivo Mijland een bijzondere blik op kinderen met een label. Hoe kun je deze kwetsbare kinderen recht doen door een werkelijke ontmoeting met ze aan te gaan, een ontmoeting waarbij niet het label centraal staat, maar het kind in zijn geheel. Hoe kun je kinderen het idee geven dat ze sowieso in orde zijn? En wie moet er anders gaan doen, als de ander anders doet?
Artikel: Gekke kinderen (PDF)Workshop 21: Begeleiding van ongemotiveerde leerlingen
Heinerich Kaegi
In deze workshop gaan we uit van de stelling dat elke leerling eigenlijk gemotiveerd is. Ongemotiveerde leerlingen willen best presteren maar dat lukt ze om de een of andere reden niet meer. De hindernissen die de prestaties in de weg staan kunnen uiteenlopende oorzaken hebben. Het netwerk: school-ouders-vrienden speelt daarbij een belangrijke rol. Door blokkades op te sporen en met de leerling bespreekbaar te maken kan de leerling over een drempel getrokken worden. De open houding van de begeleider speelt daarbij een belangrijke rol. In de workshop zullen we oefenen met de gespreksvoering aan de hand van echt casusmateriaal. Onze methode maakt gebruik van elementen uit het MZO en de ZKM.
Presentatie: Het Motivatie Zelf Onderzoek (PDF)Workshop 22: In gesprek met de leerling
Tom van der Vlugt, Ortho Consult
Twee oren om mee te horen, een mond om mee te praten. Als je leerlingen vraagt wat vind je zo prettig aan jouw mentor, dan is een vaak gehoord antwoord: ‘hij kan goed luisteren’. Zelden spreekt een leerling: ‘hij vult zo prettig in wat goed voor me is’.
Tijdens deze workshop wordt het gespreksmodel van André Konig op basis van persoonlijke casuïstiek geoefend. Hoe kan ik meer rendement halen uit gesprekken door ruimte te geven in plaats van ruimte te nemen? Er wordt gewerkt met recente casuïstiek uit de school, zodat de mentor de volgende dag het gesprek ook in de praktijk anders kan aanpakken.
Handout: In gesprek met de leerling (PDF)
