Symposia/Congressen
Van examenvrees tot examenfeest
Datum: woensdag 11 november 2015
Tijd: 13.15 - 16.30 uur
Locatie: Hotel Van der Valk, Vught
Voor wie: de teamleider, de vakdocent, de mentor en de leerlingbegeleider/coach
Impressie 'Van examenvrees tot examenfeest'
Op 11 november werd in hotel Van der Valk in Vught een praktisch middagsymposium georganiseerd met als titel ‘Van examenvrees tot examenfeest’. Dagvoorzitter Leo Soeters heette om 13.15 bijna 200 deelnemers welkom.
De eerste spreker was Ivo Mijland. Hij werkte met de zaal uit wat angst is, hoe het ontstaat en vooral ook hoe angst geconditioneerd kan worden door invloeden van buitenaf. Hij legde dit uit a.d.h.v. het experiment van John Watson, een wetenschapper die in 1920 een nogal discutabel experiment uitvoerde met een baby’tje, genaamd Albert. Hij wilde onderzoeken of je een baby angstig kan maken voor iets waar hij niet angstig voor is van nature. Dat deed hij met dieren, een witte rat, een konijn, die hij blootstelde aan Albert. Die niet schrok en dus bewezen niet bang was van de beestjes. Maar zoals Pavlov honden liet kwijlen, zo liet Watson Albert schrikken. Hij veroorzaakte uit het zicht van Albert een enorme klap telkens als Albert een van de beestjes zag. Na verloop van tijd was Albert ten onrechte bang geworden voor de beesten. Ook zonder de harde klap ontwikkelde hij een angst. Mijland legde uit dat examenvrees in feite ook een onterechte angst is. Het examen veroorzaakt geen gevaar. Er is geen dreiging. En toch is 25% angstig voor het examen. Dat betekent dat 75% niet de angstreactie krijgt bij dezelfde gebeurtenis.
Na deze uitleg kreeg de zaal de opdracht om een eigen angstprikkel te meten. De deelnemers kregen de opdracht een ballon op te blazen. En om te stoppen met blazen zodra het brein een eerste angstprikkel registreerde. Bijzonder was om te zien dat bij sommige die prikkel al kwam voordat de eerste lucht geblazen was, bij anderen pas op het punt van het klappen van de ballon. Conclusie: angst is een mechanisme dat ieder mens kent, een broodnodig overlevingsmechanisme van de mens, maar ook een mechanisme dat op basis van conditionering aangewakkerd wordt als er geen reden voor is. Het examen is de witte rat of het konijn, de signalen uit de omgeving de reden om ten onrechte bang te worden voor het beestje.
Na Ivo Mijland werd spinnenkenner Sjef van Overdijk uitgenodigd op het podium. De spin, gekozen op de cover van het boek als symbool voor geconditioneerde angst, heeft een onterechte status als angstbron. Met humor maakt Sjef de zaal haarfijn duidelijk dat veel angst gebaseerd is op onwetendheid. De spinnenkenner, werkzaam bij De Oliemeulen en beheerder van de website spinnetjes.com, heeft met de metafoor van de spinnenangst, een duidelijk verhaal over hoe angst gevoed wordt door niet weten. Om gebeten te worden door een spin, moet je volgens Sjef wel heel veel capriolen uithalen. Je moet een vliegreis maken, je moet de spinnen vinden, je moet ze proberen te vangen (terwijl de spin alleen maar weg wil) en dan moet je ze ook nog eens behoorlijk fysiek martelen alvorens de spin besluit je te bijten. Door de mensen in de zaal te confronteren met hun zotte angst voor spinnen, ontstond het besef dat leerlingen met examenvrees recht hebben op een goede begeleiding. Je helpt iemand niet van zijn spinnenangst af door uit te leggen dat dat stomme angst is, maar wel door je te begeleiden in het zoeken naar de oorsprong van de angst (ouders die kinderen die een spinnetje willen pakken daar snel weghalen). En zo kwam, met de spin als metafoor, het bizarre experiment van Watson uit de eerste lezing ook weer even goed in beeld.
Derde spreker was Kim Oonk, auteur van het boek ‘Van examenvrees tot examenfeest’. Zij liet op bijzondere wijze zien dat je iets aan geconditioneerde angst kunt doen. Voorzien van een hartslagmeter openbaarde zij dat haar hartslag, door de spanning voor de lezing, opgelopen was naar 160. Vanaf dat moment legde ze uit dat het openbaren van je angst een eerste stap is naar succes. Ze riep deelnemers dan ook op om leerlingen die hun angst in dialoog brengen, te feliciteren. Niet zeggen: wat erg. Wel zeggen: wat goed dat je daar hulp voor vraagt. Want misschien is dat op veel scholen wel het allergrootste probleem. Hulp vragen is, om in leerlingentaal te spreken: voor schut.
Kim liet daarna zien dat een tweede stap is, dat leerlingen merken dat ze niet alleen staan in die hulpvraag. Kim vroeg de zaal wie het ook erg spannend vindt om voor een grote groep te staan. Ze maakte zichtbaar dat ze niet alleen stond in haar hulpvraag. Het gaat dan om jezelf kwetsbaar kunnen opstellen en als school zichtbaar maken dat dat normaal is om te doen. In deze handeling liet ze merken dat het niet de bedoeling is dat je de spanning wegneemt bij de leerling, nee je laat die juist aanwezig zijn in alle kwetsbaarheid. Je leert de leerling zo om zelf emoties te reguleren. Derde stuk was werken aan je lijf. Als je hulp gevraagd hebt en merkt dat je niet alleen staat, dan kan het veel leerlingen helpen om met lijfwerk de spanning aan te pakken. Met de zaal oefende ze hoe een buikademhaling in no time de hoge hartslag (een van de reacties op het angstmechanisme) kunt laten dalen door de hoge ademhaling te vervangen door een ademhaling via de buik. Als vierde element werkte ze uit dat ook werken aan het brein zelf van invloed kan zijn. Op welke manier kun je kijken hoe je gedachten vormt bij de gebeurtenis. Leerlingen met examenvrees hebben een zogeheten mislukkingsgemotiveerd brein. Dat wat niet lukt koppelen ze aan hun probleem examenvrees. De oorzaak ligt bij henzelf. Dat wat wel lukt koppelen ze aan de omgeving. De oorzaak ligt bij de ander. Een slecht punt is het gevolg van examenvrees, een goed punt het gevolg van een soepele normering of een leraar die er een paar punten bijgeeft uit medelijden.
Na de pauze ging dagvoorzitter Leo Soeters in gesprek met een ouder van een leerling die vorig jaar examen deed en als gevolg van de stress aan een examenvreestraining deelnam. De vader legde duidelijk uit dat de training op het Heerbeeck College in Best van enorm positieve invloed was. Zeker ook omdat de school naar zijn zeggen nadrukkelijk de samenwerking gezocht had met de ouders. Zijn zoon had zichtbaar resultaat geboekt. Minder stress, beter voor zichzelf zorgen, in gesprek met ouders over wat er nodig was. De vader had ook een boodschap aan de zaal; voedt de angst niet in de eerste week van het jaar. Hij merkte dat met name de goed bedoelde adviezen van alle leraren in de eerste lesweek, zijn zoon murw sloegen. Elk uur weer horen dat er heel veel moet gebeuren, dat het zwaar wordt, etc. Natuurlijk goed dat er duidelijk gemaakt wordt dat je het niet kunt laten sloffen, maar voor een deel van de leerlingen is de grote hoeveelheid boodschappen niet goed te plaatsen.
Slotspreker van de middag was Ard Nieuwenbroek. Hij werkte met de zaal uit dat examenvrees niet altijd gecontroleerd kan worden door een ademhalingsoefening. Soms zit een leerling verstrikt in het spinnenweb van de familie. De invloed van de opvoeders is bij examenvrees ook altijd aanwezig. Soms mild, soms overheersend. Als de (overigens altijd goedbedoelde) invloed van ouders onzichtbaar overheerst, merk je als trainer dat de aangeboden technieken (ademhaling, G-denken, etc) geen effect hebben. Sterker nog, het lijkt dan net of er leerlingen zijn die juist verder in de put raken. Ard Nieuwenbroek werkte vervolgens vijf voorbeelden uit waarin verborgen loyaliteit de examenvrees onbedoeld tot een koopunt kunnen brengen.
Eerst sprak hij over Maloe, een meisje dat al jaren worstelt met een leerstoornis (dyslexie). Om Maloe te helpen investeren haar ouders al jaren alles in haar. Malowe ontvangt ontzettend veel. In het examenjaar realiseert ze dat ze nu kan teruggeven. Het behalen van het diploma is een must om de rekening met haar ouders in balans te brengen. Haar diploma is een bevestiging dat alle hulp van haar ouders zin gehad heeft. Om aan die opdracht te voldoen, moet het jaar succesvol zijn. Maloe blokkeert enorm, uit angst dat het niet lukt om de balans te herstellen.
Daarna kwam Azim in beeld. Een Marokkaanse jongen. Azim is de eerste in een hele grote familie die dit jaar een diploma gaat behalen op het gymnasium. Niemand in de familie, al drie generaties lang, heeft dat voor elkaar gekregen. Azim is de prins die de hele familie gaat helpen. Zijn weg naar de Universiteit is het bewijs dat deze familie een ster in huis heeft. Azim merkt dat hij daarmee een buitenbeentje wordt. Zijn diploma is meer dan alleen een diploma. Als hij slaagt is hij voorgoed anders dan de rest.
Derde leerling met examenvrees: Marieke. Een gezin met een succesvolle vader en een succesvolle oudere zus. Haar moeder, die heeft geen diploma gehaald in haar leven. En ook in het werkzame leven is ze weinig succesvol. Heel anders is dat bij vader, hij is een gewaardeerd huisarts, en Mariekes zus studeert medicijnen.. Marieke is onbewust loyaal aan haar moeder. Als Marieke nu ook niet succesvol is, staat mama niet alleen. Zelfs als mama haar aanmoedigt om succesvol te zijn, is de loyaliteit naar mama sterker dan het verlangen iets te bereiken. Marieke heeft de ongeschreven opdracht: laat mama niet in de steek.
Chris komt uit een heel ander gezin. Boven de deur staat geschreven: waar een wil is, is een weg. In het gezin is geen ruimte voor tegenslag en teleurstelling. Waar een wil is, is een weg. Chris blokkeert al bij de eerste tentamenweek. De familie snapt er niks van. Waar een wil is, is een weg. Kom op, schouders er onder. Omdat Chris geen ruimte krijgt om te mislukken, is de angst voor de milsukking zo groot dat examenvrees hem de das dreigt om te doen.
En dan Daniel. Een jongen van 16, maar hij lijkt net 12 of 13. Zijn moeder beschouwt Daniel als haar doel in het leven. Haar bestaan wordt mogelijk door te kunnen zorgen voor haar zoon. Moeder zendt veel paradoxale boodschappen uit. Ze zegt dan wordt een grote jongen en blijf voor mij beschikbaar. Ga de wereld in, maar blijf wel dicht bij huis. Het kind dat als kind beschikbaar moet blijven noemen we passieve parentificatie. Het behalen van een diploma is voor Daniel een zoveelste paradox. Als hij slaagt, gaat hij de wereld in. En is hij niet meer beschikbaar voor zijn moeder. Examenvrees is dan het logische gevolg. Want slagen en zakken, het is allebei ingewikkeld voor Daniel.
Na deze vijf intensieve verhalen, waarin de namen en een aantal gegevens uiteraard veranderd zijn, sluit Ard af met de oproep aan de deelnemers om al-tijd samen te werken met ouders. Al-tijd!
